امروزه ارتباط میان علوم مختلف به گونهای جدی است که نمیتوان بررسی و تحلیل مبحثی در یک زمینه علمی را بدون درنظرداشتن مطالعات سایر علوم امکانپذیر دانست. مطالعات زمینشناسی و تاریخ هم از این مقوله بیرون نیست و میتوان پیوند زمان و مکان را در آن مشاهده کرد. به گونهای که نمیتوان در روند بروز تحولات تاریخی، از تأثیرات مهم طبیعت و ناهمواریهای خاک و زمین غفلت نمود. در این پژوهش، ضمن بررسی این تأثیرات حیاتی، به یک بنای مهم تاریخی به نام قلعه آرتاگوانا که میراث از طبیعت کوهستان و تحولات تاریخی دارد و ارتباط مذکور، کاملاً در آن دیده میشود، میپردازیم. قلعهکوه یا همان آرتاگوانا، میراث با شکوه طبیعی– انسانی به یادگارمانده از اعصار باستان و عهد هخامنشیان است که در منطقه تاریخی قهستان در جنوب خراسان، روزگار درازی را در استواری و جبروت سپری کرده است. این قلعه در قرون نخستین اسلامی، به عنوان یکی از مهمترین پناهگاهها و مراکز تبلیغی زرتشتیان و سپس در قرون بعد، از مراکز مهم فعالیت اسماعیلیان ایران درجنوب ولایت خراسان به شمار میرفت. تا جایی که تألیف آثاری در آن همچون اخلاق ناصری توسط خواجهنصیر طوسی حکایت از اهمیت در خور توجه آن میکند. آنچه این بنا را به عنوان یکی از مراکز قابل توصیه جهت جذب توریسم، شاخص میسازد، چشمانداز و موقعیت طبیعی این قلعه از یک سو و از دیگر سو، ابنیه و آثار بهجایمانده معماری اعم از فضاهای یکطبقه یا دوطبقه و تعبیه سنگرها، آب انبار، اصطبل و دیوارههای آن است. سه امتیاز اساسی قلعه مذکور عبارتند از: سابقه باستانی و تاریخی این بنا به عنوان یک مرکز مؤثر در تحولات سیاسی و فکری سرزمین خراسان و قابل قیاس با قلعه الموت؛ موقعیت زیبای طبیعی این مکان با فضایی تسطیحشده در بالای کوهی به ارتفاع بیش از پانصدمتر؛ ابنیه معماری به جایمانده از این قلعه که حاکی از رونق آن در ادوار مختلف داشته است.
)