دکترای زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه ملی تاجیکستان، مدرّس دانشگاه فرهنگیان
چکیده
در این مقاله کوشش کردهایم، با ذکر مستنداتی از متن کتاب تاریخ بیهقی و نیز مستند به برخی از ویژگیهای داستانی در آثار معاصران، اثبات نماییم که تاریخ بیهقی فراتر از کتاب تاریخ در معنای مصطلح و در حقیقت یک اثر پرمحتوای سیاسی، اجتماعی، اخلاقی و ادبی با زمینههای داستانی همچون داستان تاریخی است؛ ضمن آن که ویژگیهای گزارش، روزنامه و فیلمنامه نویسی را هم یکجا داراست. و لذا تاریخی است از لونی دیگر.
این اثر همچون اثری ادبی است که مشحون از فصاحت و بلاغت است و آیینة تمام نمای بخشی از اوضاع و احوال دورة غزنویان است. توصیفات بسیار عالی و شبه سینمایی بیهقی محل تأمّل بسیار است؛ نظیر توصیفات بسیار کار آمد و در عین حال دراماتیک «مراسم اعدام حسنک».
بیهقی به رسالت اخلاقی قائل بوده، اثرش به کتاب اخلاق شبیه است و زبان بیهقی زبان مؤدِّب و مربّی است؛ او هر کلامی را بر زبان نمیراند و سخن را آراسته و پیراسته میکند، طول و عرضی که او به کارش داده، «قالب تنگ تاریخ را شکسته» و تاریخ او را به قلمرو ادبیات و رمان وارد کرده است. بیهقی دبیر، با همّت و پشتکار و حوصلة فراوان در مشاهده و ثبت جزئیّات و صحنه آرایی و به تصویر کشیدن وقایع و شخصیتپردازی و گفتگونویسی و ایجاد حسّ تعلیق و انتظار در مخاطبانش، توانست اوّلین رمان تاریخی ادبیات فارسی را با محوری ترین عنصر، یعنی «شخصیت پردازی» بنویسد.
)